تأثیر عوامل معنوی در جنگ 33 روزه حزب الله با رژیم صهیونیستی
تأثیر عوامل معنوی در جنگ 33 روزه حزب الله با رژیم صهیونیستی
تأثیر عوامل معنوی در جنگ 33 روزه حزب الله با رژیم صهیونیستی
نويسنده: سید محمود طباطبائی
چکیده:
لبنان به لحاظ موقعیت استراتژیک و همجواری آن با رژیم اشغالگر و ایجاد کانون مقاومت در برابر نظام سلطه و تجاوزگری و تأثیر گرفتن از جنبش بیداری اسلامی آن کشور و تحولات آن را کانون اصلی توجهات قرار داده است و پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه این وضعیت را تثبیت نمود. عوامل مهمی در این پیروزی نقش داشته اند ولی زیربنا و اساس آن را بایستی در عوامل معنوی یاد کرد که نقش مهمی را در حوزه نظر و عمل از خود بجای گذاشت. در این پژوهش به دنبال پاسخ این سوال هستیم که عوامل معنوی در جنگ 33 روزه حزب الله چه تأثیری در پیروزی آن داشته است؟ لذا ایجاب می نمود که جهت پاسخ به آن به تأثیرات مولفه های معنوی به عنوان عوامل برتری ساز توجه نموده و آن را مورد بررسی قرار دهیم. بنابراین در این پژوهش که از نوع کاربردی و به روش توصیفی تحلیلی است ضروری بود که به اهداف و انگیزه جهاد و اهمیت عوامل معنوی در برابر عوامل مادی از دیدگاه اسلام در فصل دوم بپردازیم و ضمن بررسی تاریخچه لبنان،حزب الله و جنگ 33 روزه آنرا از دید جنگ ناهمگون در فصل سوم مورد بررسی قرار داده و اشکال عدم همگونی آن را بیان کنیم.درفصل چهارم در تجزیه و تحلیل تأثیر عوامل معنوی در پیروزی حزب الله پرداخته و در نهایت در فصل پنجم ضمن نتیجه گیری به بیان پیشنهادات و ارائه مدل کارآمدی مبارزاتی جنگهای ناهمگون با استفاده از الگوی حزب الله و با تأکید بر عوامل معنوی پرداخته ایم.
کلید واژه ها:
ایثار و از خود گذشتگی، توکل، شجاعت، اخلاص، شهادت طلبی، روحیه، صبر و استقامت، ولایت مداری
مقدمه:
در زندگی آدمی همواره جنگ با دو چهره زیبا و زشت همراه بوده است. چهره زیبای آن جنگی است که برای دفع مهاجم و برچیدن دامن فتنه، دفاع از آزادی عقیده و حاکمیت دین خداست که در اسلام از آن به عنوان جهاد یاد شده است و چهره زشت جنگ جنگی است که با هدف فتنه جویی و تجاوز همراه است که همه ادیان الهی از جمله اسلام دفاع و جهاد در برابر ستمگران و متجاوزین را واجب و ضروری می دانند.
حزب الله لبنان بر پایه اسلام و عامل معنویت آغاز به کار کرده است زیرا باور دارد که دین نزد خدا همان اسلام است، «ان الدین عند الله الاسلام» (آل عمران/19).
اسلام دارای توان بسیاری در بسیج مومنان است. تأکید بر جنبه های معنوی، ترک لذتهای جسمانی و دنیایی در راه رسیدن به هدفهای والاتر و وعده بهشت و رضوان الهی قدرت نیرومندی جهت ثبات ایمان و دفاع به انسان خواهد داد. حزب الله لبنان توانست با همین اعتقاد و الهام گرفتن از باورهای دینی و اقتدا به سیره جهادی ائمه معصوم (ع) و آراسته شدن به ارزشهای اسلامی و ایمان به مولفه های معنوی در مقاومت علیه اشغالگری عملکرد متمایز و تجربه ای موفق جامه عمل بپوشاند و ثمره آن در آزاد سازی بخش مهمی از سرزمین های اشغالی در 24 مه سال 2000 و پیروزی در جنگ 33 روزه که به اوج خود رسید را مشاهده کرد. در این پیروزی عوامل مختلفی از جمله استراتژی ها، تاکتیک و تکنیک ها دخالت داشتند ولی آنچه به عنوان عوامل برتری ساز نقش کلیدی را در این پیروزی داشتند را می توان عوامل معنوی یاد کرد که از مکتب تعالی بخش اسلام نشأت گرفته شده است.
عزت طلبی و کرامت حزب الله از قیام امام حسین (ع) و فرهنگ عاشـورا و در سایــه عوامل معنوی بدست
آمد و در مرحله عمل موفقیتهای بسیاری را نه تنها برای شیعیان لبنان بلکه برای جهان اسلام به دنبال آورد که نمونه بارز آن نبرد 22 روزه حماس علیه متجاوزین صهیونیستی بود همانطور که دبیرکل حزب الله اشاره کرد و فرمود: «جوهر مقاومت در حمل سلاح نیست بلکه قدرت آن در قلب خروشان و شعار هیهات منا الذله است. همه ما می خواهیم زندگی کنیم اما با کرامت و نه با ذلت.»
بنابر این حزب الله با الگو گرفتن از همین مولفه های معنوی در متن و بطن مبارزه، استراتژی و تاکتیک جهادی را با فرهنگ شهادت خواهی و شهادت طلبی عجین کرد.
به تجربه ثابت شده است که عوامل معنوی باعث بوجود آمدن توان سترگی خواهد شد که به کاربرد و موفقیت نیروی نظامی هرچند که اندک هم باشد کمک خواهد کرد. همانطور که قرآن می فرماید:
«کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله» (بقره/249)
تأثیر معنویت و عوامل معنوی در مباحث مربوط به جنگ ناهمگون (نامتقارن) از ارزش بسیاری برخوردار است به طوری که به اذعان بسیاری از کارشناسان توانسته است در نتایج چنین رویارویی نابرابر تحول بنیادین ایجاد کند.
بینش و بصیرت نافذ در کنار روحیه ایثار و از خود گذشتگی، شهادت طلبی، صبر و استقامت، ایمان و ولایتمداری از مولفه های اصلی کارکرد معنویت هم در جبهه نظامی و هم در جهاد اکبر می باشد که تأثیر این عوامل در پیروزی حزب الله چشمگیر بوده و اوج آن را در پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه می توان جستجو کرد.
الذین امنوا و هاجروا فی سبیل ا... باموالهم وانفسهم اعظم درجه عندا... (توبه/20 و 21)
2.نجات ستمدیدگان 3.دفاع از موجودیت حکومت اسلامی 4.حفظ پایگاههای مذهبی 5.عذاب و خواری مشرکان 6.آزمایش و امتحان مومنان
انواع جهاد: جهاد در اسلام انواعی دارد که می توان به صورت زیر تقسیم نمود:
الف) جهاد مسلحانه و نظامی که خود نیز بر دو نوع است: 1- جهاد ابتدایی 2- جهاد دفاعی (تدافعی)
ب) جهاد با نفس (جهاد اکبر): پیامبر اکرم (ص) در بازگشت از یکی از غزوات فرمودند: آفرین بر گروهی که جهاد کوچک را به فرجام رسانده ولی جهاد اکبر بر عهده آنان باقی است. پرسیدند: جهاد اکبر چیست؟
فرمودند: مبارزه با نفس (حر عاملی، 1409ق، 15/161)
ج) جهاد مالی: جاهدوا باموالکم و انفسکم (توبه/41) در راه خدا با اموال و جانتان جهاد کنید.
د) جهاد فرهنگی: فلا تطع الکافرین و جاهدهم به جهادا کبیرا (فرقان/52) از کافران اطاعت مکن و با آنان بوسیله قرآن جهاد (فرهنگی) بزرگی بنما.
ه) جهاد علمی: و ما کان المومنون لینفروا کافه (توبه/122) نباید مومنان همگی بیرون رفته و رسول را تنها بگذارند بلکه چرا از هر طایفه برای جنگ و گروهی نزد رسول برای آموختن علم مهیا نباشند؟ تا علمی که آموخته اند به قوم خود بیاموزند.
و) جهاد اقتصادی: تلاش برای معاش هم ردیف جهاد فی سبیل ا... است. (مکارم شیرازی، 1374، 25/196)
جهاد و مجاهده پرداختن و صرف نیرو برای دفع دشمن و راندن اوست.از این نظر می توان جهاد را بر سه گونه تقسیم کرد:
1. جنگ و جهاد برای راندن و دفع دشمن آشکار 2. جهاد با شیطان و اهریمن 3. جهاد در راه مجاهده با نفس
هر سه معنی فوق در سخن خدای تعالی و در آیات زیر آمده است که: و جاهدوا فی الله حق جهاده (حج/78)، جاهدوا باموالکم و انفسکم فی سبیل الله (توبه/41)، ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله (انفال/72)؛ پیامبر در شرح این آیه فرمود: جاهدوا الکفار بایدیهم و السنتکم با کفار با دست و زبان هر دو جهاد کنید.(مجلسی، 1403ق، 65/370)
2- برای دفع شرارت و فساد
3- برای عبادت و بندگی خدا
4- عادلانه بودن : اسلام جنگ تجاوز گرانه را مردود می داند (ان ا... لا یحب المعتدین)
5- دفاعی بودن: مساوی جنگ ابتدایی است. دارای 2 مفهوم است: مفهوم محدود که دفاع در برابر تجاوز نظامی دشمن که همردیف جهاد ابتدایی است و مفهوم گسترده که دفاع در برابر هر گونه تجاوز و برای دفع آن باید به هجوم نظامی دست زد.
6- انسانی بودن: رعایت حقوق انسانی و توجه به مسائل اخلاقی از دیگر ویژگی های جنگ در اسلام است.
بخش دوم: بررسی عوامل معنوی مؤثر در جنگ ها
عوامل ناحسوس و غیر فیزیکی عبارتند از سازمان، رهبری، آموزش، انضباط، روحیه، آداب و سنن، تحرک و لجستیک، آب و هوا، زمین، هماهنگی و کنترل، آسیب پذیری، عملیات روانی و عملیات جنگ الکترونیکی از عوامل برتر یاز هستند که در زمره عوامل نامحسوس محسوب می شوند. (بحرینی، 1373، 17-46)
در جهان بینی الهی علل و عوامل معنوی می توانند علل و عوامل مادی را تحت الشعاع خود قرار دهند.برای مثال، امدادهای غیبی که در قرآن کریم در نصرت و پیروزی مجاهدان فی سبیل الله آمده از موارد تقدم علل معنوی بر علل مادی است.
ایمان به خداوند متعال و ارزش های اخلاقی چون اخلاص، توکل و یاد کردن خدا که از عوامل معنوی اند می توانند عوامل مادی را بی اثر و خنثی سازند. به طور کلی منطق قرآن این است که گروهی اندک و برخوردار از عوامل معنوی به اذن الهی قادرند بر گروهی بسیار و بهره مند از عوامل مادی چیره شوند. «کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله» (بقره/249). چه بسا گروهی اندک که بر گروهی بسیار به اذن خدا پیروز شدند و خداوند با شکیبایان است.
1- ایمان: از ریشه آمن به معنای تصدیق و ضد کفر است و به معنای آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس می باشد و دارای 3 مرحله: شناسایی با اندیشه، اقرار به زبان و بیان کردن، عمل کردن به اعضا و جوارح است
1-1- ایمان و روحیه جنگی: ایمان مذهبی از عوامل موثر در تقویت روحیه وافزایش آمادگی روحی است. این حقیقتی است که کارشناسان نظامی نیز بر آن تأکید دارند و به آن اعتراف می کنند. ایمان مذهبی یک عامل قدرتمند در ایجاد روحیه بالا و پیروزی در جنگ است. گزنفون بر ارزش ایمان مذهبی برای ارتش و کشورها در زمان جنگ صحه گذاشته است.
1-2-ایمان وجهاد: ان الذین امنوا والذین هاجروا وجاهدوا فی سبیل ا... اولئک یرجون رحمت ا... (بقره/218)
کسانی که ایمان آوردند و هجرت کرده و در راه خدا جهاد نمودند آنها امید به رحمت پروردگار دارند.
1-3- ایمان به امداد غیبی و نصرت الهی:یا ایها الذین امنوا ان تنصرا... ینصرکم و یثبت اقدامکم(محمد/7) ای کسانی که ایمان آورده اید اگر خدا را یاری کنید یاریتان می کند و گام هایتان را استوار می دارد.
2-اخلاص: به معنای خالص کردن و ضد ریا است و یعنی اینکه کار ما صبغه الهی داشته باشد و رمز جاودانگی جهاد در اسلام گوهر کمیاب و گران بهای اخلاص است.«و نحن له مخلصون» (بقره/139)
3-روحیه : ارتباط تنگاتنگی بین روحیه و عوامل معنوی وجود دارد و عوامل معنوی توان روحی افراد را گسترش می دهد و نسبت قوای روحی به جسمی 3 بر 1 است. روحیه در جنگ از اهمیت به سزایی برخوردار است. روحیه تفکر یک فرد در علاقه مندی به اجرای وظایف محوله به عنوان عنصری از یک سازمان برای نیل به هدف آن سازمان است.(بحرینی،1373، 23) تعداد نفرات و قدرت باعث پیروزی در جنگ نمی شود بلکه هر ارتشی که با نیروی روحی قوی به میدان نبرد وارد شود معمولا دشمنانش قادر نخواهند بود که در مقابل آن ایستادگی کنند. (ریچاردسون، 1369، 4)
2- انضباط: دارای دو جنبه است، جنبه ظاهری که همان آراستگی و رعایت مسائل انضباطی است و جنبه معنوی که محصول ایمان به خداوند است و احساس مسئولیت و پایبندی به ارزشهای اخلاقی است.
3-دعا : یکی از اسباب تقویت اراده و روحیه است، که در اسلام دارای نقش برجسته ای است.
4-ایثار و از خودگذشتگی:ترجیح دیگران بر خود و بذل جان برای پیشبرد و دفاع از اسلام و مسلمانان ملاک است. که اوج آن ایثار خون و جان است ودر قرآن به آن اشاره شده است. ایثار عمل ارزشمندی است که در فرهنگ اسلامی با جهت گیری آن مورد نظر است. حضرت علی (ع) می فرمایند که الایثار اعلی الایمان (برگزیدن دیگران بر خود بالاترین درجه ایمان است). بلندای ایثار و از خود گذشتگی جز با پا نهادن به شهوت ها، هوس ها و مطامع دنیوی به دست نمی آید. آن کسی می تواند بشر را نجات دهد که دارای گذشت باشد، بتواند ایثار کند (مقام معظم رهبری، 21/6/69)
5- توکل:توکل بر خدا در قرآن یک مفهوم زنده کننده و محرک و حماسی دارد. هرجا که قرآن می خواهد بشر را وادار به عمل کند و ترس را از انسان بگیرد می گوید به خدا توکل کن و جلو برو و از کثرت دشمنان نترس. «وکفی بالله وکیلا» (نساء/81)
6-شهادت و شهادت طلبی:به روحیه ای که همراه با رهایی از تعلقات دنیوی است شهادت طلبی گفته می شود. اسلام مقتداست که مجاهد فی سبیل ا... در میدان جنگ چه بکشد و چه کشته شود پیروز است.
شهادت فدا شدن جان خویش در راه ارزشهای الهی و دست یابی به حیات ابدی است و لازمه آن داشتن مایه های معنوی است. عظمت شهادت در قرآن: «و من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدو ا... علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظروا و ما بدلو تبدیلا » (احزاب/23) « ان ا... اشتری من المومنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه» (توبه/111)
7-صبر و استقامت : به معنای شجاعت و پایداری است. و صبر و استقامت در جنگ را شجاعت و پایداری می نامند و ضد ترس است.قرآن می فرمایند:«یا ایها الذین امنوا اِصبروا و صابروا و رابطوا» (آل عمران/200)
استقامت و پایداری یکی از موجبات اساسی پیروزی و پیشرفت است. صبر و پایداری موجب بالا رفتن توان رزمی شده و ایجاد رعب در دل دشمن خواهد کرد.« ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مأتَین».یکی از نتایج صبر، آرامش روحی در رزمندگان است.
8-شجاعت و دلاوری: شجاعت آن است که انسان در برخورد با سختی ها و خطرات دلی استوار داشته باشد و این روحیه باعث خواهد شد که انسان از مواقع لزوم از فداکاری و جانبازی نهراسد بعبارتی نترسیدن از مرگ یکی از مظاهر شجاعت می باشد.
روحیه و عوامل معنوی در منظر فرماندهان و تئوریسین های نظامی جهان:
سن تزو : متفکر و استراتزیست قرن چهارم قبل از میلاد جنگ را بر مبنای 5 عامل اصلی تجزیه و تحلیل می کند که نخستین عامل را نفوذ روحی و معنوی یاد می کند. او در کتاب هنر جنگ می گوید : قوای روحی و معنوی اگر به هنگام جنگ به طور درست و صحیح مورد بهره برداری قرار گیرد جنگ و نتیجه آن چیزی جز پیروزی قطعی چیز دیگری نخواهد بود (سن تزو، 1358، 94). از نظر سن تزو قدم اول در جنگ توجه به روحیه جنگی است. از دیدگاه او از میان برداشتن شجاعت دشمن مهم تر از کشتن سربازان اوست. او تأکید دارد که تعداد افراد و قدرت آتش در جنگ بسیار مهم است ولی تعیین کننده نیست در عوض روحیه افراد، انسجام بین فرماندهان و فرمانبران، کیفیت رهبری سرنوشت جنگ را معلوم خواهد کرد.
کورش: از نظر کورش نیروها باید پایدار و بی باک و دلیر باشند و رشادت و دلیری از عوامل مهم پیروزی قلمداد می شود.
کلازویتس: استراتژیست و نویسنده ارتش پروس معتقد است که عوامل معنوی بود که پیکار نظامی را به پیش می برد و نه قدرت مادی. او در تحلیل پیروزی های ناپلئون بیان می کند که قدرت اخلاقی و اراده نیروهای ناپلئون عامل پیروزی هایش بود. (امینیان، 1373، 8)
ناپلئون:ناپلئون امپراطور فرانسه روحیه ارتش را با دادن پرچمی رنگارنگ به هر یک از فوجها تقویت می کرد. شعار مردم فرانسه در حمایت از سیاست های جنگ طلبانه او در سال های 1803 تا 1808 این بود: «مردن برای میهن شیرین وشایسته است» او معتقد بود که نسبت قوای روحی به قوای جسمی 3 به 1 است و روحیه همواره بر شمشیر پیروز خواهد شد. (ریچاردسون،1369، 1)
فصل سوم: بررسی تاریخچه لبنان و حزب ا... و تجزیه و تحلیل جنگ 33 روزه
موقعیت خاص این کشور از جهت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک آن را در کانون توجه کشورهای خاور میانه و غرب قرار داده است. مرز مشترک 112 کیلومتری در جنوب با سرزمین های اشغالی و رویارویی حزب ا... با رژیم اشغالگر همراه تحولات آن با حساسیت پی گیری می شود.
لبنان یعنی سرزمین سپید که کوهستانی بودن و ارتفاعات آن پوشیده از برف است و به این نام نام گذاری شده است. زبان کشور، عربی و رتبه 123 از جهت جمعیت در جهان را دارد.دارای 6 استان بوده واقوام و نژادهای مختلف در آن زندگی می کند. موقعیت استراتژیک آن ارتباط بین سه قاره اروپا، آفریقا و آسیا را پوشش می دهد.
شیعیان 32% مارونی ها 24%سنی ها 21% دروزی ها 7%و سایر مذاهب 16% جمعیت آن را از جهت گرایش مذهبی در بر می گیرد. بر اساس قانون اساسی و بر مبنای بافت جمعیتی در حکومت این کشور ریاست جمهوری از مسیحیان، نخست وزیر از اهل تسنن و رئیس مجلس از شیعیان می باشد.
سابقه مقاومت اسلامی در لبنان به دهه 1970 بر می گردد و پس از اختلافات در سطح رهبری حرکت امل و جداشدن آنان هسته های اولیه حزب ا... ایجاد می گردد ولی بایستی تشکیل حزب ا.. را پس از حمله رژیم صهیونیستی به لبنان در سال 1982 دنبال کرد. از سال 1988 این جنبش عملا به نوعی مقاومت کیفی و خاص در جنوب لبنان دست زد. اولین برخورد شدید حزب ا... با رژیم صهیونیستی از سال 1992 و دومین درگیری آن در اوریل 1996 که رژیم صهیونیستی نتوانست حزب ا... را با شکست روبه رو کند و رژیم صهیونیستی به ناچار به امضاء تفاهم نامه اوریل 1996 تن داد و عملا مشروعیت مقاوت در جنوب لبنان را پذیرفت. سرانجام روند مقاوت در سال 2000 ادامه پیدا کرد و رژیم صهیونیستی را وادار به ترک خاک لبنان کرد و برای اولین بار پیروزی عظیمی به دست آورد.پیروزی مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی و وادار کردن این رژیم به تخلیه اراضی اشغالی بدون مذاکره و بدون گرفتن امتیاز تحولی بی سابقه در منطقه بود و باعث محبوبیت آن در بین مسلمانان و کشورهای عربی گردید به طوری که سید حسن نصرا... 40 ساله مهمترین شخصیت جهان عرب گردید و حزب ا... توانست در عرصه های اجتماعی، سیاسی و حکومتی لبنان حضور فعال پیدا نماید.
از سال 2000 حزب ا... با رژیم صهیونیستی توانست به توازن رعب برسد به طوری که نوعی بازدارندگی در برابر هرگونه تجاوز گسترده رژیم صهیونیستی به لبنان و حتی به سوریه گردید ولی رژیم صهیونیستی و غرب چنین توازنی را نمی پذیرفتند لذاآنها در فاصله سالهای 2000 تا 2006 برنامه ریزی جهت از بین بردن این توازن را در دستور کار داشتند تا منجر به جنگ 33 روزه گردید.این جنگ نسبت به جنگ های پنجگانه رژیم صهیونیستی طولانی تر بود. هدف اصلی حزب ا... مبارزه با اشغالگران صهیونیستی بر اساس اصول اساسی اسلام است. این گروه زمانی شکل گرفت گه صهیونیست ها و نیروهای چند ملیتی بیروت را تحت سیطره خود داشتند و حزب ا... توانست با ایجاد هسته های مقاومت و انجام عملیات گسترده علیه صهیونیست ها به سرعت در قلوب مردم لبنان جای بگیرد.
حزب ا... به اصل ولایت فقیه معتقد است و اعتقاد به نـابودی رژیم صهیونیستی و آزاد سازی قدس دارد که
می توان اصول حزب ا... را در سه محور خلاصه کرد:
ولایت از مومنان پیکر واحدی می سازد و زلال محبت و ایثار را جاری می کند و به امت اسلامی حیاتی معنوی می بخشد و یکی از مولفه های قدرت در جهاد از دیدگاه اسلام ولایت پذیری است.
2- احیاء قدرت بازدارندگی رژیم صهیونیستی پس از عقب نشینی سال 2000 از جنوب لبنان و 2005 از غزه
3- زیر فشار قرار دادن دولت لبنان جهت پایان دادن به حضور حزب ا... در لبنان که به ادعای آن رژیم عنوان کشوری درون یک کشور است.
4- آسیب وارد کردن و یا فلج کردن حزب ا... که به عنوان یک بازیگر سیاسی در لبنان مطرح است.
5- آزادسازی دو اسیر رژیم صهیونیستی که توسط رزمندگان حزب ا... در عمق خاک رژیم صهیونیستی به اسارت در امده بودند.
6- ترور رهبران حزب ا... به ویژه دبیر کل آن سید حسن نصرا...
مرحله اول: آغاز حمله هوایی و گسترده رژیم صهیونیستی به لبنان و هدف قرار دادن مراکز شهری و تأسیسات زیر بنایی وپاسخ محدود حزب ا... بر روی مراکز نظامی رژیم صهیونیستی در حاشیه جدار مرزی.
مرحله دوم: کشتار وسیع مردم در مناطق مختلف لبنان توسط این رژیم بود و پاسخ حزب ا... شلیک موشک های جدید در شعاع مناطق شمالی و قرار دادن ناو جنگی صاعر در سواحل بیروت بود که به فرار و کم رنگ شدن نیروی دریایی رژیم صهیونیستی از معادله جنگ شد.در این مرحله نیم میلیون صهیونیست از شمال به مناطق مرکزی فرار کرده و دومیلیون نفر در پناهگاهها بر روی دست این رژیم باقی ماندند.
مرحله سوم: آغاز درگیری زمینی محدود رژیم صهیونیستی از محور مارون الرأس - بنت جبیل با حضور نیروهای زرهی، کماندویی ورزیده،تیپ گولانی و نیروهای چترباز درسایه حملات شدید توپخانه و هوایی صورت گرفت. پاسخ حزب ا... عقب راندن رژیم صهیونیستی و وارد کردن خسارات سنگین به انها (48 کشته،71 زخمی،15 تانک منهدم شده میرکاوا و 5 بالگرد) بود.همچنین شعاع شلیک موشکی خود را تا عمق خاک رژیم صهیونیستی حیفا و استانهای مهم گسترش داد.
مرحله چهارم: رژیم صهیونیستی به جنگ ترکیبی (زمینی،هوایی، کمانـدویی) دست زد و با هلی برد کردن در استان بقاع (بعلبک) و حضور 1000 نیروی ویژه با این تصور که گروگان ها و رهبران حزب ا... در این مناطق هستند به عملیات دست زد که با ناکامی و تلفات پایان یافت.
در نبرد ناهمگون طرفی که از نظر قدرت نظامی ضعیف تر است با مهارت های خاص و با استفاده از روحیه برتر وانگیزه های معنوی طوری منابع محدود خود را بکار می گیرد که کاستی های خود را در برابر طرف قوی جبران کند. بر اساس تمهیدات نظری جنگ 33 روزه نماد بارزی از الگوی نبرد ناهمگون است چرا که کلیه ابعاد و اشکال و سطوح عدم تقارن در آن جنگ مشهود است.قبل ازآن به اصول حاکم در نبرد همگون اشاره خواهد شد.
1- حرفه ای، علوی و عاشورایی سازی نیروها
2- تحرک و واکنش سریع
3- خود اتکایی و استقلال رزمی
4- قابلیت نبرد مستمر و طولانی
5- بومی سازی تسلیحات و تجهیزات
6- چند منظوره بودن
7- نظم و انضباط انقلابی و تبعیت از فرمانها تا حدنهایی
8- توازن وحشت و عملیات روانی
9- معنویت ( مهمترین و زیربنایی ترین اصل نبرد ناهمگون است.)
علاوه برآن مؤلفه هایی چون استراتژی،ابزار، تجهیزات،فن آوری و نیـروی انسانی نیز در نبــرد ناهمگون
مؤثر هستند لذا با توجه به عامل نیروی انسانی در نبرد ناهمگون عوامل تأثیر گذار در آن چون معنویت و انگیزه بالا به عنوان عوامل اصلی مطرح هستند.
اشکال عدم تقارن میان حزب ا... و رژیم صهیونیستی در جنگ 33 روزه
الف) عدم تقارن سازمانی: حزب ا... یک بازیگر غیر دولتی و رژیم صهیونیستی یک بازیگر دولتی
ب) عدم تقارن در شیوه ها: روش های حزب ا... به صورت منحصر به فرد بوده و به صورت غافلگیر کننده و روشها وابزار های به کار برده شده برای ارتش صهیونیستی ناشناخته بود.
ج) عدم تقارن پایداری د) عدم تقارن در فناوری
رویارویی حزب ا... و رژیم صهیونیستی یک نبرد صرفاً نظامی نبود بلکه ماهیتی کاملاً عقیدتی، مذهبی و فرهنگی داشت. رزمندگان حزب ا... بر پایه باورهای دینی و آموزه های قرآنی با رژیم صهیونیستی به مبارزه و مقابله پرداختند.در گفتمان مقاومت همه رفتارهای فردی و اجتماعی در چارچوب مفاهیم متعالی«مقاومت» و «جهاد» معنا و مفهوم پیدا می کند. در این فرهنگ، مبارزه نه تنها یک وظیفه ملی بلکه یک تکلیف الهی است لذا هدف آنان ادای تکلیف است. لذا در این نظام ارزشی کشتن و کشته شدن هر دو به معنای پیروزی است.
الف)توکل: حضرت علی(ع) توکل را رمز شیردلی رزمندگان جبهه حق می دانند، لذا می فرماینــد که ریشه
اساسی در داشتن قلب قوی، توکل به خدا می باشد. توکل به خدا نه تنها هیچ گونه منافاتی با تهیه وسایل و تجهیزات و برنامه ریزی ندارد بلکه تأیید کننده آن است. سخن درست این است که در عین استفاده از تمام امکانات نباید فقط به آنها متکی بود. «واعدوا لهم مستطعتم من قوه و من رباط الخیل...»
رزمندگان حزب ا... پیش از جنگ و در طول آن به این باور ارزشی رسیده بودند که علی رغم رویارویی با پیشرفته ترین ماشین نظامی خاورمیانه یگانه قدرت هستی خداوند تبارک و تعالی پشتوانه آنها است و توجهات حضرتش و جنود آشکار و نهانش یاور آنها خواهد بود.
ب) شجاعت: شجاعت به عنوان یکی از مولفه های روحی و روانی نقش تعیین کننده در راهبرد و شیوه مبارزه حزب ا... داشته است. دبیرکل حزب ا... می فرماید در جبهه نبرد شاهد تفاوت 80 برابری بوده ایم، یعنی نسبت برتری های مادی و امکانات ارتش صهیونیستی 80 برابر حزب ا... قدرت داشت، لذا نقش معنویت و شجاعت رزمندگان حزب ا... در این نبرد روشن و تعیین کننده می باشد.
ج)روحیه: هنگامی که یک نیروی مکتبی در عرصه جهاد فعالیت می کند علاوه بر داشتن استعدادهای ذاتی جهت دفاع بایستی روحیه خود را در تمام شرایط حفظ کند لذا نیروهای حزب ا... دارای روحیه قوی که ناشی از ایمان و باورهای دینی بود توانستند انگیزه هایی را بوجود آورند که در سخت ترین شرایط بتواند مقاومت کنند و مصداق بارز «المؤمنُ کالجبل الراسخ» بودند.
آنچه از منظر استراتژیست های نظامی غرب مورد اعتراف قرار گرفته نابرابری قدرت ایمان در دو طرف مخاصمه بود. از این رو یک مقام نظامی رژیم صهیونیستی خطاب به آن رژیم توصیه کرد تا «جنگیدن با نیروهای مؤمن را آموزش و تمرین دهند».
د)صبر و استقامت: واژه صبــر که بیش از 200 بار در قرآن آمـده است که از نتایج بارز آن در بلایا می توان به
نزول امدادهای غیبی، نصرت الهی و تحصیل پیروزی اشاره نمود و پاداش صابران صلوات و درودهای پی در پی خداوند معرفی شده و آنها به عنوان هدایت یافتگان نامیده شده اند. «اولئک علیهم صلواتٌ من ربّهم و رحمه و اولئک هم المهتدون». ایستادگی دلاور مردان حزب ا... در میدان جنگ از مصادیق بارز صبر و استقامت است و مصداق صابرین هستند که در قرآن اشاره شده است. «ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبو مئتین». صبر و استقامت در زمینه فردی در نیروهای مقاومت سبب زایل شدن غم و اندوه، آسانی بلایا، تقویت عزم و اراده شده و سبب ناکارآمد شدن بسیاری از تاکتیک های اتخاذ شده توسط دشمن گردید. بطوری که نیروهای متخاصم مجبور به ترک مواضع بدست آمده و یا تغییر مداوم تاکتیک های خود می شدند و همین امر تمرکز دشمن را در پیشبرد اهداف برهم زده و سبب افزایش توان حزب ا... می شد.
ه) ایثار، از خود گذشتگی و شهادت طلبی: واژه ایثار و شهادت همواره واجد عظمت و احترامی است که ملازم با قداست شده است. پر محتوایی ترین عنوان در راستای تکامل انسان از دیدگاه متون اسلامی عنوان شهید است و ریشه در باورهای دینی رزمندگان حزب ا... دارد. تقویت روحیه شهادت طلبی و جهاد عامل اساسی پایداری است.
فرهنگ شهادت نیرومندترین سلاح مقاومت است و متخصصان این سلاح، جوانان غیور حزب ا... در این نبرد بودند که نگاه خود را به چشم انداز خط سرخ خونین شهادت در محرم دوخته اند آنان خود را جلوه ای و ستاره ای دیگر در آسمان پر ستاره ایثار و جهاد عاشوراییان می دیدند. راز نیرومندی و اقتدار مقاومت در استفاده از این سلاح است. اینکه کسی حاضر شود خود را به کام مرگ بفرستد تا تعدادی از نیروهای دشمن را از بین ببرد اثر شکننده ای بر روحیه عوامل دشمن خواهد داشت و این مهم در نبرد 33 روزه آشکار و روشن بود.
نتایج اصلی بدست آمده جنگ 33 روزه به صورت فهرست وار به قرار زیر است:
1- تهدید جدی ضریب امنیت ملی رژیم صهیونیستی
2- شکستن هیمنه ارتش به ظاهر شکست ناپذیر رژیم صهیونیستی
3- ارائه مدل کارامد مبارزاتی در جنگهای ناهمگون برای کلیه جنبش های ازادی بخش
4- ثبات سیاسی حزب ا... در عرصه داخلی کشور لبنان
5- حفظ و تقویت پایگاه اجتماعی حزب ا... و عمق بخشیدن به آن و تعامل صادقانه با مردم.
6- حضور فعال تر در عرصه های مختلف جهت ارتقای سطح اعتقادی،فکری و ایمان مردم لبنان.
7- حفظ الگو و راهبرمقاومت در حوزه های:
الف)دفاع از سرزمین و ملت لبنان برای مقابله با تجاوز دشمن و نیز تعمیق و توسعه آن به کل منطقه
ب) آزاد سازی و بیرون راندن اشغالگران
8- بازنگری در برخورد رهبران رژیم صهیونیستی درخصوص اشغالـگری به طوری که امروز تصمیم ورود به
خاک لبنان آسان تلقی نمی شود. یکی از اعضای پارلمان آن رژیم گفته است : مردان حزب ا... نه تنها ارتش اسرائیل را دیوانه کرده است بلکه کل دولت اسرائیل را، این مسأله به دل مشغولی همه ما مبدل شده است.
ب) با فشار ملت ها بسیاری از دولت های عرب را با دشمنی با آن رژیم وادار نمود.
ج) نظام سوریه و ایران را تقویت نمود.
1- برپایی کنگره نقش معنویت در نبرد ناهمگون
2- کارکرد معنویت در شرایط تهدیدات سخت، نیمه سخت و نرم
3- شکل گیری قدرت نرم و قدرت هوشمند بر مبنای تأثیرات مؤلفه ها و عوامل معنوی در کشورو کارآمدی آن در جنگ های آینده.
4- با توجه به الگوی حزب ا... و پیروزی آن جهت نهادینه کردن این فرهنگ بایستی ابتدا یک خود انتقادگری از درون سیستم داشته باشیم لذا بایستی در کنار بینش و بصیرت لازم در تربیت عوامل معنوی در مجموعه تلاش بیشتری صورت گرفته و تفکر مبتنی بر شهادت و عدم وابستگی به مظاهر دنیایی در درون سیستم نهادینه شده تا موفقیت ما در جنگهای آینده قطعی شود.
5- در معادله نوین قدرت، معنویت بیش از سلاح های سخت افزاری و تجهیزات استراتژیک دارای قدرت بازدارندگی بوده که بایستی سازمان سپاه از آن به عنوان مؤلفه ی فوق استراتژیک در دکترین دفــاعی و امنیتی خود بیش از گذشته توجه وافر داشته باشد.
6- توجه به بلد طیب ورزق طیب و انسان طیب که در نتیجه آن پذیرش حق و کسب تقوا و معنویت خواهد شد. و در این صورت مجاهد فی سبیل ا... تربیت خواهد شد.
/ع
لبنان به لحاظ موقعیت استراتژیک و همجواری آن با رژیم اشغالگر و ایجاد کانون مقاومت در برابر نظام سلطه و تجاوزگری و تأثیر گرفتن از جنبش بیداری اسلامی آن کشور و تحولات آن را کانون اصلی توجهات قرار داده است و پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه این وضعیت را تثبیت نمود. عوامل مهمی در این پیروزی نقش داشته اند ولی زیربنا و اساس آن را بایستی در عوامل معنوی یاد کرد که نقش مهمی را در حوزه نظر و عمل از خود بجای گذاشت. در این پژوهش به دنبال پاسخ این سوال هستیم که عوامل معنوی در جنگ 33 روزه حزب الله چه تأثیری در پیروزی آن داشته است؟ لذا ایجاب می نمود که جهت پاسخ به آن به تأثیرات مولفه های معنوی به عنوان عوامل برتری ساز توجه نموده و آن را مورد بررسی قرار دهیم. بنابراین در این پژوهش که از نوع کاربردی و به روش توصیفی تحلیلی است ضروری بود که به اهداف و انگیزه جهاد و اهمیت عوامل معنوی در برابر عوامل مادی از دیدگاه اسلام در فصل دوم بپردازیم و ضمن بررسی تاریخچه لبنان،حزب الله و جنگ 33 روزه آنرا از دید جنگ ناهمگون در فصل سوم مورد بررسی قرار داده و اشکال عدم همگونی آن را بیان کنیم.درفصل چهارم در تجزیه و تحلیل تأثیر عوامل معنوی در پیروزی حزب الله پرداخته و در نهایت در فصل پنجم ضمن نتیجه گیری به بیان پیشنهادات و ارائه مدل کارآمدی مبارزاتی جنگهای ناهمگون با استفاده از الگوی حزب الله و با تأکید بر عوامل معنوی پرداخته ایم.
کلید واژه ها:
ایثار و از خود گذشتگی، توکل، شجاعت، اخلاص، شهادت طلبی، روحیه، صبر و استقامت، ولایت مداری
مقدمه:
در زندگی آدمی همواره جنگ با دو چهره زیبا و زشت همراه بوده است. چهره زیبای آن جنگی است که برای دفع مهاجم و برچیدن دامن فتنه، دفاع از آزادی عقیده و حاکمیت دین خداست که در اسلام از آن به عنوان جهاد یاد شده است و چهره زشت جنگ جنگی است که با هدف فتنه جویی و تجاوز همراه است که همه ادیان الهی از جمله اسلام دفاع و جهاد در برابر ستمگران و متجاوزین را واجب و ضروری می دانند.
حزب الله لبنان بر پایه اسلام و عامل معنویت آغاز به کار کرده است زیرا باور دارد که دین نزد خدا همان اسلام است، «ان الدین عند الله الاسلام» (آل عمران/19).
اسلام دارای توان بسیاری در بسیج مومنان است. تأکید بر جنبه های معنوی، ترک لذتهای جسمانی و دنیایی در راه رسیدن به هدفهای والاتر و وعده بهشت و رضوان الهی قدرت نیرومندی جهت ثبات ایمان و دفاع به انسان خواهد داد. حزب الله لبنان توانست با همین اعتقاد و الهام گرفتن از باورهای دینی و اقتدا به سیره جهادی ائمه معصوم (ع) و آراسته شدن به ارزشهای اسلامی و ایمان به مولفه های معنوی در مقاومت علیه اشغالگری عملکرد متمایز و تجربه ای موفق جامه عمل بپوشاند و ثمره آن در آزاد سازی بخش مهمی از سرزمین های اشغالی در 24 مه سال 2000 و پیروزی در جنگ 33 روزه که به اوج خود رسید را مشاهده کرد. در این پیروزی عوامل مختلفی از جمله استراتژی ها، تاکتیک و تکنیک ها دخالت داشتند ولی آنچه به عنوان عوامل برتری ساز نقش کلیدی را در این پیروزی داشتند را می توان عوامل معنوی یاد کرد که از مکتب تعالی بخش اسلام نشأت گرفته شده است.
عزت طلبی و کرامت حزب الله از قیام امام حسین (ع) و فرهنگ عاشـورا و در سایــه عوامل معنوی بدست
آمد و در مرحله عمل موفقیتهای بسیاری را نه تنها برای شیعیان لبنان بلکه برای جهان اسلام به دنبال آورد که نمونه بارز آن نبرد 22 روزه حماس علیه متجاوزین صهیونیستی بود همانطور که دبیرکل حزب الله اشاره کرد و فرمود: «جوهر مقاومت در حمل سلاح نیست بلکه قدرت آن در قلب خروشان و شعار هیهات منا الذله است. همه ما می خواهیم زندگی کنیم اما با کرامت و نه با ذلت.»
بنابر این حزب الله با الگو گرفتن از همین مولفه های معنوی در متن و بطن مبارزه، استراتژی و تاکتیک جهادی را با فرهنگ شهادت خواهی و شهادت طلبی عجین کرد.
به تجربه ثابت شده است که عوامل معنوی باعث بوجود آمدن توان سترگی خواهد شد که به کاربرد و موفقیت نیروی نظامی هرچند که اندک هم باشد کمک خواهد کرد. همانطور که قرآن می فرماید:
«کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله» (بقره/249)
تأثیر معنویت و عوامل معنوی در مباحث مربوط به جنگ ناهمگون (نامتقارن) از ارزش بسیاری برخوردار است به طوری که به اذعان بسیاری از کارشناسان توانسته است در نتایج چنین رویارویی نابرابر تحول بنیادین ایجاد کند.
بینش و بصیرت نافذ در کنار روحیه ایثار و از خود گذشتگی، شهادت طلبی، صبر و استقامت، ایمان و ولایتمداری از مولفه های اصلی کارکرد معنویت هم در جبهه نظامی و هم در جهاد اکبر می باشد که تأثیر این عوامل در پیروزی حزب الله چشمگیر بوده و اوج آن را در پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه می توان جستجو کرد.
بخش اول: اهداف و انگیزه های جهاد در اسلام
الف: اهمیت جنگ و جهاد در اسلام:
جهاد از مهمترین دستورات اسلام و به عنوان عبادت مطرح شده است جهاد ستون دین و شیوه سعادتمندان است. در قرآن 33 مورد از جهاد و 31 مورد از قتال نام برده شده است.الذین امنوا و هاجروا فی سبیل ا... باموالهم وانفسهم اعظم درجه عندا... (توبه/20 و 21)
ب- تعریف واژه جهاد:
از ریشه جهد به معنای تلاش توأم با رنج و زحمت است و گذشتن از مال و جان خویش در راه توحید و اقامه شعائر اسلامی. (راغب اصفهانی، 1412ق، 99)ج-اهداف جهاد در اسلام:
2.نجات ستمدیدگان 3.دفاع از موجودیت حکومت اسلامی 4.حفظ پایگاههای مذهبی 5.عذاب و خواری مشرکان 6.آزمایش و امتحان مومنان
د- آثار جهاد:
انواع جهاد: جهاد در اسلام انواعی دارد که می توان به صورت زیر تقسیم نمود:
الف) جهاد مسلحانه و نظامی که خود نیز بر دو نوع است: 1- جهاد ابتدایی 2- جهاد دفاعی (تدافعی)
ب) جهاد با نفس (جهاد اکبر): پیامبر اکرم (ص) در بازگشت از یکی از غزوات فرمودند: آفرین بر گروهی که جهاد کوچک را به فرجام رسانده ولی جهاد اکبر بر عهده آنان باقی است. پرسیدند: جهاد اکبر چیست؟
فرمودند: مبارزه با نفس (حر عاملی، 1409ق، 15/161)
ج) جهاد مالی: جاهدوا باموالکم و انفسکم (توبه/41) در راه خدا با اموال و جانتان جهاد کنید.
د) جهاد فرهنگی: فلا تطع الکافرین و جاهدهم به جهادا کبیرا (فرقان/52) از کافران اطاعت مکن و با آنان بوسیله قرآن جهاد (فرهنگی) بزرگی بنما.
ه) جهاد علمی: و ما کان المومنون لینفروا کافه (توبه/122) نباید مومنان همگی بیرون رفته و رسول را تنها بگذارند بلکه چرا از هر طایفه برای جنگ و گروهی نزد رسول برای آموختن علم مهیا نباشند؟ تا علمی که آموخته اند به قوم خود بیاموزند.
و) جهاد اقتصادی: تلاش برای معاش هم ردیف جهاد فی سبیل ا... است. (مکارم شیرازی، 1374، 25/196)
جهاد و مجاهده پرداختن و صرف نیرو برای دفع دشمن و راندن اوست.از این نظر می توان جهاد را بر سه گونه تقسیم کرد:
1. جنگ و جهاد برای راندن و دفع دشمن آشکار 2. جهاد با شیطان و اهریمن 3. جهاد در راه مجاهده با نفس
هر سه معنی فوق در سخن خدای تعالی و در آیات زیر آمده است که: و جاهدوا فی الله حق جهاده (حج/78)، جاهدوا باموالکم و انفسکم فی سبیل الله (توبه/41)، ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله (انفال/72)؛ پیامبر در شرح این آیه فرمود: جاهدوا الکفار بایدیهم و السنتکم با کفار با دست و زبان هر دو جهاد کنید.(مجلسی، 1403ق، 65/370)
انگیزه ها و ویژگی های جنگ در اسلام
2- برای دفع شرارت و فساد
3- برای عبادت و بندگی خدا
4- عادلانه بودن : اسلام جنگ تجاوز گرانه را مردود می داند (ان ا... لا یحب المعتدین)
5- دفاعی بودن: مساوی جنگ ابتدایی است. دارای 2 مفهوم است: مفهوم محدود که دفاع در برابر تجاوز نظامی دشمن که همردیف جهاد ابتدایی است و مفهوم گسترده که دفاع در برابر هر گونه تجاوز و برای دفع آن باید به هجوم نظامی دست زد.
6- انسانی بودن: رعایت حقوق انسانی و توجه به مسائل اخلاقی از دیگر ویژگی های جنگ در اسلام است.
بخش دوم: بررسی عوامل معنوی مؤثر در جنگ ها
عوامل مادی و فیزیکی در جنگ
عوامل ناحسوس و غیر فیزیکی عبارتند از سازمان، رهبری، آموزش، انضباط، روحیه، آداب و سنن، تحرک و لجستیک، آب و هوا، زمین، هماهنگی و کنترل، آسیب پذیری، عملیات روانی و عملیات جنگ الکترونیکی از عوامل برتر یاز هستند که در زمره عوامل نامحسوس محسوب می شوند. (بحرینی، 1373، 17-46)
تقدم عوامل معنوی بر عوامل مادی:
در جهان بینی الهی علل و عوامل معنوی می توانند علل و عوامل مادی را تحت الشعاع خود قرار دهند.برای مثال، امدادهای غیبی که در قرآن کریم در نصرت و پیروزی مجاهدان فی سبیل الله آمده از موارد تقدم علل معنوی بر علل مادی است.
ایمان به خداوند متعال و ارزش های اخلاقی چون اخلاص، توکل و یاد کردن خدا که از عوامل معنوی اند می توانند عوامل مادی را بی اثر و خنثی سازند. به طور کلی منطق قرآن این است که گروهی اندک و برخوردار از عوامل معنوی به اذن الهی قادرند بر گروهی بسیار و بهره مند از عوامل مادی چیره شوند. «کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره باذن الله» (بقره/249). چه بسا گروهی اندک که بر گروهی بسیار به اذن خدا پیروز شدند و خداوند با شکیبایان است.
1- ایمان: از ریشه آمن به معنای تصدیق و ضد کفر است و به معنای آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس می باشد و دارای 3 مرحله: شناسایی با اندیشه، اقرار به زبان و بیان کردن، عمل کردن به اعضا و جوارح است
1-1- ایمان و روحیه جنگی: ایمان مذهبی از عوامل موثر در تقویت روحیه وافزایش آمادگی روحی است. این حقیقتی است که کارشناسان نظامی نیز بر آن تأکید دارند و به آن اعتراف می کنند. ایمان مذهبی یک عامل قدرتمند در ایجاد روحیه بالا و پیروزی در جنگ است. گزنفون بر ارزش ایمان مذهبی برای ارتش و کشورها در زمان جنگ صحه گذاشته است.
1-2-ایمان وجهاد: ان الذین امنوا والذین هاجروا وجاهدوا فی سبیل ا... اولئک یرجون رحمت ا... (بقره/218)
کسانی که ایمان آوردند و هجرت کرده و در راه خدا جهاد نمودند آنها امید به رحمت پروردگار دارند.
1-3- ایمان به امداد غیبی و نصرت الهی:یا ایها الذین امنوا ان تنصرا... ینصرکم و یثبت اقدامکم(محمد/7) ای کسانی که ایمان آورده اید اگر خدا را یاری کنید یاریتان می کند و گام هایتان را استوار می دارد.
2-اخلاص: به معنای خالص کردن و ضد ریا است و یعنی اینکه کار ما صبغه الهی داشته باشد و رمز جاودانگی جهاد در اسلام گوهر کمیاب و گران بهای اخلاص است.«و نحن له مخلصون» (بقره/139)
3-روحیه : ارتباط تنگاتنگی بین روحیه و عوامل معنوی وجود دارد و عوامل معنوی توان روحی افراد را گسترش می دهد و نسبت قوای روحی به جسمی 3 بر 1 است. روحیه در جنگ از اهمیت به سزایی برخوردار است. روحیه تفکر یک فرد در علاقه مندی به اجرای وظایف محوله به عنوان عنصری از یک سازمان برای نیل به هدف آن سازمان است.(بحرینی،1373، 23) تعداد نفرات و قدرت باعث پیروزی در جنگ نمی شود بلکه هر ارتشی که با نیروی روحی قوی به میدان نبرد وارد شود معمولا دشمنانش قادر نخواهند بود که در مقابل آن ایستادگی کنند. (ریچاردسون، 1369، 4)
عوامل تقویت کننده روحیه:
2- انضباط: دارای دو جنبه است، جنبه ظاهری که همان آراستگی و رعایت مسائل انضباطی است و جنبه معنوی که محصول ایمان به خداوند است و احساس مسئولیت و پایبندی به ارزشهای اخلاقی است.
3-دعا : یکی از اسباب تقویت اراده و روحیه است، که در اسلام دارای نقش برجسته ای است.
4-ایثار و از خودگذشتگی:ترجیح دیگران بر خود و بذل جان برای پیشبرد و دفاع از اسلام و مسلمانان ملاک است. که اوج آن ایثار خون و جان است ودر قرآن به آن اشاره شده است. ایثار عمل ارزشمندی است که در فرهنگ اسلامی با جهت گیری آن مورد نظر است. حضرت علی (ع) می فرمایند که الایثار اعلی الایمان (برگزیدن دیگران بر خود بالاترین درجه ایمان است). بلندای ایثار و از خود گذشتگی جز با پا نهادن به شهوت ها، هوس ها و مطامع دنیوی به دست نمی آید. آن کسی می تواند بشر را نجات دهد که دارای گذشت باشد، بتواند ایثار کند (مقام معظم رهبری، 21/6/69)
5- توکل:توکل بر خدا در قرآن یک مفهوم زنده کننده و محرک و حماسی دارد. هرجا که قرآن می خواهد بشر را وادار به عمل کند و ترس را از انسان بگیرد می گوید به خدا توکل کن و جلو برو و از کثرت دشمنان نترس. «وکفی بالله وکیلا» (نساء/81)
6-شهادت و شهادت طلبی:به روحیه ای که همراه با رهایی از تعلقات دنیوی است شهادت طلبی گفته می شود. اسلام مقتداست که مجاهد فی سبیل ا... در میدان جنگ چه بکشد و چه کشته شود پیروز است.
شهادت فدا شدن جان خویش در راه ارزشهای الهی و دست یابی به حیات ابدی است و لازمه آن داشتن مایه های معنوی است. عظمت شهادت در قرآن: «و من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدو ا... علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظروا و ما بدلو تبدیلا » (احزاب/23) « ان ا... اشتری من المومنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه» (توبه/111)
7-صبر و استقامت : به معنای شجاعت و پایداری است. و صبر و استقامت در جنگ را شجاعت و پایداری می نامند و ضد ترس است.قرآن می فرمایند:«یا ایها الذین امنوا اِصبروا و صابروا و رابطوا» (آل عمران/200)
استقامت و پایداری یکی از موجبات اساسی پیروزی و پیشرفت است. صبر و پایداری موجب بالا رفتن توان رزمی شده و ایجاد رعب در دل دشمن خواهد کرد.« ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا مأتَین».یکی از نتایج صبر، آرامش روحی در رزمندگان است.
8-شجاعت و دلاوری: شجاعت آن است که انسان در برخورد با سختی ها و خطرات دلی استوار داشته باشد و این روحیه باعث خواهد شد که انسان از مواقع لزوم از فداکاری و جانبازی نهراسد بعبارتی نترسیدن از مرگ یکی از مظاهر شجاعت می باشد.
روحیه و عوامل معنوی در منظر فرماندهان و تئوریسین های نظامی جهان:
سن تزو : متفکر و استراتزیست قرن چهارم قبل از میلاد جنگ را بر مبنای 5 عامل اصلی تجزیه و تحلیل می کند که نخستین عامل را نفوذ روحی و معنوی یاد می کند. او در کتاب هنر جنگ می گوید : قوای روحی و معنوی اگر به هنگام جنگ به طور درست و صحیح مورد بهره برداری قرار گیرد جنگ و نتیجه آن چیزی جز پیروزی قطعی چیز دیگری نخواهد بود (سن تزو، 1358، 94). از نظر سن تزو قدم اول در جنگ توجه به روحیه جنگی است. از دیدگاه او از میان برداشتن شجاعت دشمن مهم تر از کشتن سربازان اوست. او تأکید دارد که تعداد افراد و قدرت آتش در جنگ بسیار مهم است ولی تعیین کننده نیست در عوض روحیه افراد، انسجام بین فرماندهان و فرمانبران، کیفیت رهبری سرنوشت جنگ را معلوم خواهد کرد.
کورش: از نظر کورش نیروها باید پایدار و بی باک و دلیر باشند و رشادت و دلیری از عوامل مهم پیروزی قلمداد می شود.
کلازویتس: استراتژیست و نویسنده ارتش پروس معتقد است که عوامل معنوی بود که پیکار نظامی را به پیش می برد و نه قدرت مادی. او در تحلیل پیروزی های ناپلئون بیان می کند که قدرت اخلاقی و اراده نیروهای ناپلئون عامل پیروزی هایش بود. (امینیان، 1373، 8)
ناپلئون:ناپلئون امپراطور فرانسه روحیه ارتش را با دادن پرچمی رنگارنگ به هر یک از فوجها تقویت می کرد. شعار مردم فرانسه در حمایت از سیاست های جنگ طلبانه او در سال های 1803 تا 1808 این بود: «مردن برای میهن شیرین وشایسته است» او معتقد بود که نسبت قوای روحی به قوای جسمی 3 به 1 است و روحیه همواره بر شمشیر پیروز خواهد شد. (ریچاردسون،1369، 1)
فصل سوم: بررسی تاریخچه لبنان و حزب ا... و تجزیه و تحلیل جنگ 33 روزه
موقعیت خاص این کشور از جهت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک آن را در کانون توجه کشورهای خاور میانه و غرب قرار داده است. مرز مشترک 112 کیلومتری در جنوب با سرزمین های اشغالی و رویارویی حزب ا... با رژیم اشغالگر همراه تحولات آن با حساسیت پی گیری می شود.
لبنان یعنی سرزمین سپید که کوهستانی بودن و ارتفاعات آن پوشیده از برف است و به این نام نام گذاری شده است. زبان کشور، عربی و رتبه 123 از جهت جمعیت در جهان را دارد.دارای 6 استان بوده واقوام و نژادهای مختلف در آن زندگی می کند. موقعیت استراتژیک آن ارتباط بین سه قاره اروپا، آفریقا و آسیا را پوشش می دهد.
شیعیان 32% مارونی ها 24%سنی ها 21% دروزی ها 7%و سایر مذاهب 16% جمعیت آن را از جهت گرایش مذهبی در بر می گیرد. بر اساس قانون اساسی و بر مبنای بافت جمعیتی در حکومت این کشور ریاست جمهوری از مسیحیان، نخست وزیر از اهل تسنن و رئیس مجلس از شیعیان می باشد.
سابقه مقاومت اسلامی در لبنان به دهه 1970 بر می گردد و پس از اختلافات در سطح رهبری حرکت امل و جداشدن آنان هسته های اولیه حزب ا... ایجاد می گردد ولی بایستی تشکیل حزب ا.. را پس از حمله رژیم صهیونیستی به لبنان در سال 1982 دنبال کرد. از سال 1988 این جنبش عملا به نوعی مقاومت کیفی و خاص در جنوب لبنان دست زد. اولین برخورد شدید حزب ا... با رژیم صهیونیستی از سال 1992 و دومین درگیری آن در اوریل 1996 که رژیم صهیونیستی نتوانست حزب ا... را با شکست روبه رو کند و رژیم صهیونیستی به ناچار به امضاء تفاهم نامه اوریل 1996 تن داد و عملا مشروعیت مقاوت در جنوب لبنان را پذیرفت. سرانجام روند مقاوت در سال 2000 ادامه پیدا کرد و رژیم صهیونیستی را وادار به ترک خاک لبنان کرد و برای اولین بار پیروزی عظیمی به دست آورد.پیروزی مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی و وادار کردن این رژیم به تخلیه اراضی اشغالی بدون مذاکره و بدون گرفتن امتیاز تحولی بی سابقه در منطقه بود و باعث محبوبیت آن در بین مسلمانان و کشورهای عربی گردید به طوری که سید حسن نصرا... 40 ساله مهمترین شخصیت جهان عرب گردید و حزب ا... توانست در عرصه های اجتماعی، سیاسی و حکومتی لبنان حضور فعال پیدا نماید.
از سال 2000 حزب ا... با رژیم صهیونیستی توانست به توازن رعب برسد به طوری که نوعی بازدارندگی در برابر هرگونه تجاوز گسترده رژیم صهیونیستی به لبنان و حتی به سوریه گردید ولی رژیم صهیونیستی و غرب چنین توازنی را نمی پذیرفتند لذاآنها در فاصله سالهای 2000 تا 2006 برنامه ریزی جهت از بین بردن این توازن را در دستور کار داشتند تا منجر به جنگ 33 روزه گردید.این جنگ نسبت به جنگ های پنجگانه رژیم صهیونیستی طولانی تر بود. هدف اصلی حزب ا... مبارزه با اشغالگران صهیونیستی بر اساس اصول اساسی اسلام است. این گروه زمانی شکل گرفت گه صهیونیست ها و نیروهای چند ملیتی بیروت را تحت سیطره خود داشتند و حزب ا... توانست با ایجاد هسته های مقاومت و انجام عملیات گسترده علیه صهیونیست ها به سرعت در قلوب مردم لبنان جای بگیرد.
حزب ا... به اصل ولایت فقیه معتقد است و اعتقاد به نـابودی رژیم صهیونیستی و آزاد سازی قدس دارد که
می توان اصول حزب ا... را در سه محور خلاصه کرد:
ایمان به اسلام، جهاد در راه خدا و تبعیت پذیری از ولایت فقیه
ولایت از مومنان پیکر واحدی می سازد و زلال محبت و ایثار را جاری می کند و به امت اسلامی حیاتی معنوی می بخشد و یکی از مولفه های قدرت در جهاد از دیدگاه اسلام ولایت پذیری است.
الف : اهداف عمده رژیم صهیونیستی از راه انداختن جنگ 33 روزه
2- احیاء قدرت بازدارندگی رژیم صهیونیستی پس از عقب نشینی سال 2000 از جنوب لبنان و 2005 از غزه
3- زیر فشار قرار دادن دولت لبنان جهت پایان دادن به حضور حزب ا... در لبنان که به ادعای آن رژیم عنوان کشوری درون یک کشور است.
4- آسیب وارد کردن و یا فلج کردن حزب ا... که به عنوان یک بازیگر سیاسی در لبنان مطرح است.
5- آزادسازی دو اسیر رژیم صهیونیستی که توسط رزمندگان حزب ا... در عمق خاک رژیم صهیونیستی به اسارت در امده بودند.
6- ترور رهبران حزب ا... به ویژه دبیر کل آن سید حسن نصرا...
ب: کلیات سیر جنگ 33 روزه
مرحله اول: آغاز حمله هوایی و گسترده رژیم صهیونیستی به لبنان و هدف قرار دادن مراکز شهری و تأسیسات زیر بنایی وپاسخ محدود حزب ا... بر روی مراکز نظامی رژیم صهیونیستی در حاشیه جدار مرزی.
مرحله دوم: کشتار وسیع مردم در مناطق مختلف لبنان توسط این رژیم بود و پاسخ حزب ا... شلیک موشک های جدید در شعاع مناطق شمالی و قرار دادن ناو جنگی صاعر در سواحل بیروت بود که به فرار و کم رنگ شدن نیروی دریایی رژیم صهیونیستی از معادله جنگ شد.در این مرحله نیم میلیون صهیونیست از شمال به مناطق مرکزی فرار کرده و دومیلیون نفر در پناهگاهها بر روی دست این رژیم باقی ماندند.
مرحله سوم: آغاز درگیری زمینی محدود رژیم صهیونیستی از محور مارون الرأس - بنت جبیل با حضور نیروهای زرهی، کماندویی ورزیده،تیپ گولانی و نیروهای چترباز درسایه حملات شدید توپخانه و هوایی صورت گرفت. پاسخ حزب ا... عقب راندن رژیم صهیونیستی و وارد کردن خسارات سنگین به انها (48 کشته،71 زخمی،15 تانک منهدم شده میرکاوا و 5 بالگرد) بود.همچنین شعاع شلیک موشکی خود را تا عمق خاک رژیم صهیونیستی حیفا و استانهای مهم گسترش داد.
مرحله چهارم: رژیم صهیونیستی به جنگ ترکیبی (زمینی،هوایی، کمانـدویی) دست زد و با هلی برد کردن در استان بقاع (بعلبک) و حضور 1000 نیروی ویژه با این تصور که گروگان ها و رهبران حزب ا... در این مناطق هستند به عملیات دست زد که با ناکامی و تلفات پایان یافت.
در نبرد ناهمگون طرفی که از نظر قدرت نظامی ضعیف تر است با مهارت های خاص و با استفاده از روحیه برتر وانگیزه های معنوی طوری منابع محدود خود را بکار می گیرد که کاستی های خود را در برابر طرف قوی جبران کند. بر اساس تمهیدات نظری جنگ 33 روزه نماد بارزی از الگوی نبرد ناهمگون است چرا که کلیه ابعاد و اشکال و سطوح عدم تقارن در آن جنگ مشهود است.قبل ازآن به اصول حاکم در نبرد همگون اشاره خواهد شد.
1- حرفه ای، علوی و عاشورایی سازی نیروها
2- تحرک و واکنش سریع
3- خود اتکایی و استقلال رزمی
4- قابلیت نبرد مستمر و طولانی
5- بومی سازی تسلیحات و تجهیزات
6- چند منظوره بودن
7- نظم و انضباط انقلابی و تبعیت از فرمانها تا حدنهایی
8- توازن وحشت و عملیات روانی
9- معنویت ( مهمترین و زیربنایی ترین اصل نبرد ناهمگون است.)
علاوه برآن مؤلفه هایی چون استراتژی،ابزار، تجهیزات،فن آوری و نیـروی انسانی نیز در نبــرد ناهمگون
مؤثر هستند لذا با توجه به عامل نیروی انسانی در نبرد ناهمگون عوامل تأثیر گذار در آن چون معنویت و انگیزه بالا به عنوان عوامل اصلی مطرح هستند.
اشکال عدم تقارن میان حزب ا... و رژیم صهیونیستی در جنگ 33 روزه
الف) عدم تقارن سازمانی: حزب ا... یک بازیگر غیر دولتی و رژیم صهیونیستی یک بازیگر دولتی
ب) عدم تقارن در شیوه ها: روش های حزب ا... به صورت منحصر به فرد بوده و به صورت غافلگیر کننده و روشها وابزار های به کار برده شده برای ارتش صهیونیستی ناشناخته بود.
ج) عدم تقارن پایداری د) عدم تقارن در فناوری
تأثیر معنویت و عوامل معنوی در جنگ 33 روزه
رویارویی حزب ا... و رژیم صهیونیستی یک نبرد صرفاً نظامی نبود بلکه ماهیتی کاملاً عقیدتی، مذهبی و فرهنگی داشت. رزمندگان حزب ا... بر پایه باورهای دینی و آموزه های قرآنی با رژیم صهیونیستی به مبارزه و مقابله پرداختند.در گفتمان مقاومت همه رفتارهای فردی و اجتماعی در چارچوب مفاهیم متعالی«مقاومت» و «جهاد» معنا و مفهوم پیدا می کند. در این فرهنگ، مبارزه نه تنها یک وظیفه ملی بلکه یک تکلیف الهی است لذا هدف آنان ادای تکلیف است. لذا در این نظام ارزشی کشتن و کشته شدن هر دو به معنای پیروزی است.
الف)توکل: حضرت علی(ع) توکل را رمز شیردلی رزمندگان جبهه حق می دانند، لذا می فرماینــد که ریشه
اساسی در داشتن قلب قوی، توکل به خدا می باشد. توکل به خدا نه تنها هیچ گونه منافاتی با تهیه وسایل و تجهیزات و برنامه ریزی ندارد بلکه تأیید کننده آن است. سخن درست این است که در عین استفاده از تمام امکانات نباید فقط به آنها متکی بود. «واعدوا لهم مستطعتم من قوه و من رباط الخیل...»
رزمندگان حزب ا... پیش از جنگ و در طول آن به این باور ارزشی رسیده بودند که علی رغم رویارویی با پیشرفته ترین ماشین نظامی خاورمیانه یگانه قدرت هستی خداوند تبارک و تعالی پشتوانه آنها است و توجهات حضرتش و جنود آشکار و نهانش یاور آنها خواهد بود.
ب) شجاعت: شجاعت به عنوان یکی از مولفه های روحی و روانی نقش تعیین کننده در راهبرد و شیوه مبارزه حزب ا... داشته است. دبیرکل حزب ا... می فرماید در جبهه نبرد شاهد تفاوت 80 برابری بوده ایم، یعنی نسبت برتری های مادی و امکانات ارتش صهیونیستی 80 برابر حزب ا... قدرت داشت، لذا نقش معنویت و شجاعت رزمندگان حزب ا... در این نبرد روشن و تعیین کننده می باشد.
ج)روحیه: هنگامی که یک نیروی مکتبی در عرصه جهاد فعالیت می کند علاوه بر داشتن استعدادهای ذاتی جهت دفاع بایستی روحیه خود را در تمام شرایط حفظ کند لذا نیروهای حزب ا... دارای روحیه قوی که ناشی از ایمان و باورهای دینی بود توانستند انگیزه هایی را بوجود آورند که در سخت ترین شرایط بتواند مقاومت کنند و مصداق بارز «المؤمنُ کالجبل الراسخ» بودند.
آنچه از منظر استراتژیست های نظامی غرب مورد اعتراف قرار گرفته نابرابری قدرت ایمان در دو طرف مخاصمه بود. از این رو یک مقام نظامی رژیم صهیونیستی خطاب به آن رژیم توصیه کرد تا «جنگیدن با نیروهای مؤمن را آموزش و تمرین دهند».
د)صبر و استقامت: واژه صبــر که بیش از 200 بار در قرآن آمـده است که از نتایج بارز آن در بلایا می توان به
نزول امدادهای غیبی، نصرت الهی و تحصیل پیروزی اشاره نمود و پاداش صابران صلوات و درودهای پی در پی خداوند معرفی شده و آنها به عنوان هدایت یافتگان نامیده شده اند. «اولئک علیهم صلواتٌ من ربّهم و رحمه و اولئک هم المهتدون». ایستادگی دلاور مردان حزب ا... در میدان جنگ از مصادیق بارز صبر و استقامت است و مصداق صابرین هستند که در قرآن اشاره شده است. «ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبو مئتین». صبر و استقامت در زمینه فردی در نیروهای مقاومت سبب زایل شدن غم و اندوه، آسانی بلایا، تقویت عزم و اراده شده و سبب ناکارآمد شدن بسیاری از تاکتیک های اتخاذ شده توسط دشمن گردید. بطوری که نیروهای متخاصم مجبور به ترک مواضع بدست آمده و یا تغییر مداوم تاکتیک های خود می شدند و همین امر تمرکز دشمن را در پیشبرد اهداف برهم زده و سبب افزایش توان حزب ا... می شد.
ه) ایثار، از خود گذشتگی و شهادت طلبی: واژه ایثار و شهادت همواره واجد عظمت و احترامی است که ملازم با قداست شده است. پر محتوایی ترین عنوان در راستای تکامل انسان از دیدگاه متون اسلامی عنوان شهید است و ریشه در باورهای دینی رزمندگان حزب ا... دارد. تقویت روحیه شهادت طلبی و جهاد عامل اساسی پایداری است.
فرهنگ شهادت نیرومندترین سلاح مقاومت است و متخصصان این سلاح، جوانان غیور حزب ا... در این نبرد بودند که نگاه خود را به چشم انداز خط سرخ خونین شهادت در محرم دوخته اند آنان خود را جلوه ای و ستاره ای دیگر در آسمان پر ستاره ایثار و جهاد عاشوراییان می دیدند. راز نیرومندی و اقتدار مقاومت در استفاده از این سلاح است. اینکه کسی حاضر شود خود را به کام مرگ بفرستد تا تعدادی از نیروهای دشمن را از بین ببرد اثر شکننده ای بر روحیه عوامل دشمن خواهد داشت و این مهم در نبرد 33 روزه آشکار و روشن بود.
نتایج اصلی بدست آمده جنگ 33 روزه به صورت فهرست وار به قرار زیر است:
1- تهدید جدی ضریب امنیت ملی رژیم صهیونیستی
2- شکستن هیمنه ارتش به ظاهر شکست ناپذیر رژیم صهیونیستی
3- ارائه مدل کارامد مبارزاتی در جنگهای ناهمگون برای کلیه جنبش های ازادی بخش
4- ثبات سیاسی حزب ا... در عرصه داخلی کشور لبنان
5- حفظ و تقویت پایگاه اجتماعی حزب ا... و عمق بخشیدن به آن و تعامل صادقانه با مردم.
6- حضور فعال تر در عرصه های مختلف جهت ارتقای سطح اعتقادی،فکری و ایمان مردم لبنان.
7- حفظ الگو و راهبرمقاومت در حوزه های:
الف)دفاع از سرزمین و ملت لبنان برای مقابله با تجاوز دشمن و نیز تعمیق و توسعه آن به کل منطقه
ب) آزاد سازی و بیرون راندن اشغالگران
8- بازنگری در برخورد رهبران رژیم صهیونیستی درخصوص اشغالـگری به طوری که امروز تصمیم ورود به
خاک لبنان آسان تلقی نمی شود. یکی از اعضای پارلمان آن رژیم گفته است : مردان حزب ا... نه تنها ارتش اسرائیل را دیوانه کرده است بلکه کل دولت اسرائیل را، این مسأله به دل مشغولی همه ما مبدل شده است.
سایر نتایج فرعی:
ب) با فشار ملت ها بسیاری از دولت های عرب را با دشمنی با آن رژیم وادار نمود.
ج) نظام سوریه و ایران را تقویت نمود.
1- برپایی کنگره نقش معنویت در نبرد ناهمگون
2- کارکرد معنویت در شرایط تهدیدات سخت، نیمه سخت و نرم
3- شکل گیری قدرت نرم و قدرت هوشمند بر مبنای تأثیرات مؤلفه ها و عوامل معنوی در کشورو کارآمدی آن در جنگ های آینده.
4- با توجه به الگوی حزب ا... و پیروزی آن جهت نهادینه کردن این فرهنگ بایستی ابتدا یک خود انتقادگری از درون سیستم داشته باشیم لذا بایستی در کنار بینش و بصیرت لازم در تربیت عوامل معنوی در مجموعه تلاش بیشتری صورت گرفته و تفکر مبتنی بر شهادت و عدم وابستگی به مظاهر دنیایی در درون سیستم نهادینه شده تا موفقیت ما در جنگهای آینده قطعی شود.
5- در معادله نوین قدرت، معنویت بیش از سلاح های سخت افزاری و تجهیزات استراتژیک دارای قدرت بازدارندگی بوده که بایستی سازمان سپاه از آن به عنوان مؤلفه ی فوق استراتژیک در دکترین دفــاعی و امنیتی خود بیش از گذشته توجه وافر داشته باشد.
6- توجه به بلد طیب ورزق طیب و انسان طیب که در نتیجه آن پذیرش حق و کسب تقوا و معنویت خواهد شد. و در این صورت مجاهد فی سبیل ا... تربیت خواهد شد.
/ع
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}